Đẳng Sâm

Đẳng sâm, công dụng cây đẳng sâm, địa chỉ bán đẳng sâm

Đảng sâm được thu hái ở việt nam với số lượng khá lơn, đảng sâm có nhiều công dụng chữa bệnh người ta thường dùng đảng sâm để ngâm rượu.

Đảng sâm còn gọi là sâm dây, đẳng sâm, đang sâm

Hiện nay trên thị trường có hàng đẳng sâm của trung quốc giá khoảng 400k tùy thời điểm còn hàng của việt nam thi mắc hơn

Đẳng Sâm ( Radix Codopsis Pilosulae) Đẳng Sâm ( Radix codonopsis) là rễ phơi khô của nhiều loài Codonopsis như Codonopsis pilosula (Franch) Nannf, Codonopsis tangshen Oliv ( Xuyên Đảng sâm và một số Codonopsis khác, đều thuộc họ Hoa chuông ( Campanulaceae). Đảng sâm được ghi đầu tiên trong sách Bản kinh phùng nguyên với tên Thượng Đảng sâm.

Cây thuốc được trồng nhiều ở các nơi như Sơn tây, Thiểm tây, Cam túc và đông bắc Trung quốc. Ở Việt nam, cây thuốc có ở các tỉnh Lạng sơn, Cao bằng, Lao cai, người Thổ gọi Đảng sâm là cây cỏ rầy cáy, mần cáy, lầy cáy. Đảng sâm còn có tên Là Lộ đảng, Đài đảng, Phòng đảng, Sứ đầu sâm.

Tính vị qui kinh: Vị ngọt bình, qui kinh Tỳ Phế.

Theo các sách thuốc cổ:

• Sách Bản thảo tái tân: nhập 3 kinh: Tâm Phế Tỳ.
• Sách Đắc phối bản thảo ghi: nhập thủ túc thái âm kinh, khí phần.

Thành phần chủ yếu:

Saponin, alkaloits, sucrose, glucose, inulin.

Tác dụng dược lý:

Theo Y học cổ truyền:

Đẳng Sâm có tác dụng bổ trung ích khí, sinh tân, dưỡng huyết. Chủ trị chứng trung khí bất túc, phế khí hư nhược, khí tân lưỡng hư, huyết hư hoặc khí huyết lưỡng hư.

Theo ghi chép của một số tài liệu cổ:

• Sách Bản thảo tùng tân: " bổ trung ích khí, hòa tỳ vị, trừ phiền khát. Trung khí hư ít thì dùng để điều bổ".
• Sách Bản kinh phùng nguyên: " Thượng Đẳng Sâm tuy không có tác dụng cam ôn tuấn bổ nhưng có tác dụng cam bình thanh bổ, không như Sa sâm tính hàn chuyên tả phế khí".
• Sách Đắc bồi bản thảo: " Thượng Đẳng Sâm cùng với Hoàng kỳ làm mạnh phần vệ, phối hợp với Thạch liên cầm lî, cùng dùng với Đương qui hoạt huyết, giúp Táo nhân bổ tâm, dùng bổ phế thì chế mật chưng chín, dùng bổ tỳ sợ khí trệ thì thêm ít Tang bì hoặc gia Quảng bì".
• Sách Bản thảo chính nghĩa: " Đẳng Sâm bổ tỳ dưỡng vị, nhuận phế sinh tân, kiện vận trung khí, so với Nhân sâm không thua mấy. Thuốc kiện tỳ mà không gây táo, dưỡng vị âm mà không gây thấp, nhuận phế mà không gây mát lạnh, dưỡng huyết mà không gây nê trệ.".
• Sách Bản thảo cương mục thập di ( tập 3): " trị phế hư, thuốc có tác dụng ích phế khí".

Tác dụng dược lý:

+ Đối với hệ tiêu hóa: dịch của Đảng sâm làm tăng trương lực của hồi tràng chuột Hà lan cô lập hoặcbắt đầu thì giảm, tiếp theo là tăng cường độ co bóp lớn hơn, tần số lại chậm đi và thời gian kéo dài. Nồng độ thuốc tăng lên thì trương lực cũng tăng theo. Dịch Đảng sâm có tác dụng đối kháng rõ đối với chất 5-HT gây co bóp ruột nhưng đối với Ach gây co bóp ruột thì lại không có tác dụng. Đảng sâm có tác dụng bảo vệ rõ rệt đối với 4 loại mô hình gây loét bao tử ở súc vật [gây loét do kích thích, gây viêm, gây loét do Acid Acetic, loét do thắt môn vị] (Trung Dược Học).

+ Tác dụng tăng sức: Thực nghiệm cho thấy Đảng sâm có tác dụng chống mỏi mệt và tăng sự thích nghi của súc vật trong môi trường nhiệt độ cao. Thực nghiệm trên súc vật chứng minh rằng Đảng sâm có tác dụng trên cả 2 mặt hưng phấn và ức chế của vỏ não. Thí nghiệm cho thấy dịch chiết xuấtthô của Đảng sâm có tác dụng làm tăng sự thích nghi của chuột nhắt trong trạng thái thiếu dượng khí (do thiếu dưỡng khí ở tổ chức tế bào, do suy tuần hoàn hoặcdo làm tăng sự tiêu hao dưỡng khí...) thuốc đều có tác dụng với mức độ khác nhau (Trung Dược Học).

+ Đối với hệ tim mạch: Cao lỏng Đảng sâm và chiết xuất cồn tiêm tĩnh mạch chó và thỏ gây mê có tác dụng hạ áp trong thời gian ngắn. Tiêm tĩnh mạch dịch chiết xuất với liều lượng 2g/kg cho mèo gây mê có tác dụng tăng cường độ co bóp của tim, tăng lưu lượng máu cho não, chân và nội tạng. Truyền dịch Đảng sâm với tỉ lệ 1:1 20-25ml cho thỏ nhà choáng do mất máu, có tác dụng nâng áp, áp lực trung tâm hạ, nhịp tim chậm lại, so với tổ đối chiếu dùng Nhân sâm, Cam thảo, nhận thấy tác dụng nâng áp của Đảng sâm cao hơn. Theo tài liệu ‘ Tiếp tục tác dụng đối với huyết áp của Đảng sâm’ (Văn kiện nghiên cứu Trung dược, trang 536, 1965) thì tác dụng hạ áp của Đảng sâm trên thực nghiệm súc vật làdo tác dụng gĩan mạch ngoại vi và tác dụng ức chế Adrenalin của thuốc gây nên (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

+ Đối với huyết áp: Tiêm mạch máu dung dịch Đảng sâm 20% (chiết xuất bằng nướcvà bằng rượu) cho thỏ và chó đã gây mê đều thấy hạ huyết áp. Tác giả có tiêm dung dịch 4,8% Glucosa và đối chứng thì không thấy hạ huyết áp, do đó tác giả cho rằng hiện tượng hạ huyết áp không liên quan đến thành phần đường trong Đảng sâm. Tác giả cho rằng hiện tượng hạ huyết áp làdo gĩan mạch ngoại vi. Đảng sâm còn có tác dụng ức chế hiện tượng cao huyết áp do Adrenalin gây ra: nếu lượng Adrenalin tiêm thì cao thì hiện tượng ức chế kém, nếu lượng Adrenalin tiêm thấp thì hiện tượng ức chế càng mạnh (Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam).

+ Đối với máu và hệ thống tạo máu:

Nước, cồn và nướcsắc Đảng sâm đều có tác dụng làm tăng số lượng hồng cầu, huyết sắc tố, làm giảm số lượng bạch cầu trong đó lượng bạch cầu trung tính tăng còn lượng tế bào lâm ba lại giảm. Dịch tiêm Đảng sâm tăng nhanh máu đông mà không có tác dụng tán huyết (Trung Dược Học).

Tiêm mạch máu dung dịch Đảng sâm 20% (4ml/1kg thể trọng) hoặccho uống (mỗi ngày 20g) đều thấy hồng cầu tăng lên, bạch cầu giảm xuống (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

Theo ‘Văn kiện nghiên cứu Trung dược’ (NXB khoa học 1965) thì tác dụng bổ huyết của Đảng sâm làkết quả của chất Đảng sâm cùng với sự cộng đồng tác dụng của chất đó với 1 thành phần nào đó trong lách( Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

Đối với huyết đường: năm 1934 Kinh Lợi Bânvà Thạch Nguyên Cao đã dùng Đảng sâm ngâm với cồn 70o trong 1 tháng. Lọc lấy cồn, bã còn lại sắc với nước: 1kg Đảng sâm cho 200g cồn và 260g cao nước. Dùng cả 2 loại trên chế thành dung dịch 20%, 1 phần sau khi hấp tiệt trùng thì đem tiêm, 1 phần cho lên men để loại hết các hợp chất Hydrat Carbon (như đường) rồi mới tiêm, đồng thời lại dùng Đảng sâm chế thành thuốc cho uống. Kết quả:

Tiêm Đảng sâm vào con thỏ bình thường thấy lượng đường huyết tăng lên. Tác giả cho rằng sở dĩ Đảng sâm làm tăng lượng đường huyết làdo thành phần Hydrat Carbon trong Đảng sâm vì khi tiêm hoặccho uống Đảng sâm đã cho lên men để loại chất đường thì đều không làm cho lượng huyết đường tăng lên.

Tiêm thuốc Đảng sâm chưa lên men và đã lên men đều không thấy ức chế được hiện tượng huyết đường tăng lên do tiêm dưới da dung dịch 10% Diuretin (4ml/kg cơ thể) . Dựa vào quan điểm của Richter, Rose, Nishi và Pollak cho rằng Diuretin gây cao huyết đường là do thần kinh giao cảm nên Kinh Lợi Bân cho rằng Đảng sâm không ức chế được cao huyết đường do nguồn gốc thần kinh (Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam).

+ Tăng khả năng miễndịch của cơ theå: dùng chế phẩm Đảng sâm tiêm bụng, tiêm bắp hoặctiêm tĩnh mạch chuột nhắt đều có tác dụng làm tăng số lượng thực bào rõ rệt, thể tích tế bào tăng giả túc nhiều hơn, khả năng thực bào cũng tăng. Cácthành phần trong tế bào như DNA, RNA, các Enzym, Acid được tăng lên rõ rệt. Nồng độ cao của Đảng sâm có tác dụng ức chế sự phân liệt của tế bào lâm ba ở người, còn nồng độ thấp lại có tác dụng tăng nhanh sự phân liệt (Trung Dược Học).

+ Tác dụng lên hệ thần kinh trung ương: cho chuột dùng Đảng sâm với liều 6-7mcg/kg thấy có tác dụng ức chế. Tác dụng này bao gồm việc giảm thời gian ngủ đặc biệt làgiảm giấc ngủ của loại thuốc Barbituric (Chinese Hebral Medicine).

+ Kháng viêm, hóa đàm, chỉ khái (giảm ho) (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

+ Ngoài ra, Đảng sâm còn có tác dụng làm hưng phấn tử cung cô lập của chuột cống, phát triển nội mạc tử cung kiểu Progesteron mức độ nhẹ, gây tăng trương lực cổ tử cung, tiết sữa ở súc vật mẹ cho con bú, nâng caoCorticosterone trong huyết tương, nâng cao đường huyết ( Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

+ Kháng khuẩn: Trên thực nghiệm ‘In Vitro’ thấy Đảng sâm có tác dụng kháng khuẩn ở mức độ khác nhau đối với các loại vi khuẩn sau: Não mô cầu khuẩn, Trực khuẩn bạch hầu, Trực khuẩn và Phó trực khuẩn đại tràng, Tụ cầu khuẩn vàng, Trực khuẩn lao ở người (Trung Dược Học).

Vị thuốc đẳng sâm (Công dụng, liều dùng, quy kinh, tính vị...)

Tính vị của đẳng sâm

. Vị ngọt, tính bình (Bản Kinh Phùng Nguyên).

. Vị ngọt, tính bình (Trung Dược Đại Từ Điển).

. Vị ngọt, tính bình, không độc (Bản Thảo Tái Tân ).

Quy kinh

+ Vào kinh Tỳ, Phế (Trung Dược Đại Từ Điển).

+ Vào kinh thủ và túc thái âm [Phế và Tỳ] (Đắc Phối Bản Thảo).

+ Vào kinh Tỳ, Phế (Đông Dược Học Thiết Yếu).

Tác dụng đẳng sâm

. Bổ trung, ích khí, hòa Tỳ Vị, trừ phiềnkhát ( Bản Thảo Tùng Tân).

. Thanh Phế (Bản Thảo Phùng Nguyên).

. Bổ trung ích khí, sinh tân chỉ khát (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

. Bổ trung, ích khi, sinh tân (Trung Dược Đại Từ Điển).

Chủ trị

+ Trị Tỳ Vị hư yếu, khí huyết đều suy, không có sức, ăn ít, khát, tiêu chảy lâu ngày, thoát giang (Trung Dược Đại Từ Điển).

+ Trị Phế hư, ích Phế khí (Cương Mục Bổ Di).

+ Trị trung khí suy nhược, ăn uống kém, ỉa chảy do tỳ hư, vàng da do huyết hư, tiêu ra máu, Rong kinh (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

+ Trị hư lao, nội thương, trường vị trung lãnh, hoạt tả, lỵ lâu ngày, khí suyễn, phiềnkhát, phát sốt, mồ hôi tự ra, băng huyết, các chứng thai sản (Trung Dược Tài Thủ Sách).

+ Trị thiếu máu mạn, gầy ốm, bệnh bạch huyết, bệnh ở tụy tạng (Khoa Học Đích Dân Vấn Dược Thảo).

Ứng dụng lâm sàng của vị thuốc đẳng sâm

Trị tiêu chảy, lỵ, khí bị hư, thoát giang:

Đảng sâm (sao với gạo) 8g, Chích kỳ, Bạch truật, Nhục khấu tương, Phục linh đều 6g, Sơn dược (sao) 8g,Thăng ma (nướng mật) 2,4g, Chích thảo 2,8g. Thêm Gừng 3 lát, sắc uống (Sâm Kỳ Bạch Truật Thang - Bất Tri Y Tất Yếu).

Thanh Phế kim, bổ nguyên khí, khai thanh âm, tráng gân cơ:

Đảng sâm 640g, Sa sâm 320g, Quế viên nhục 160g. Nấu thành cao, uống (Thượng Đảng Sâm Cao - Đắc Phối Bản Thảo).

Trị uống phải thuốc hàn lương làm cho Tỳ Vị bị hư yếu, miệng sinh nhọt:

Đảng sâm, Chích kỳ đều 8g, Phục linh 4g, Cam thảo 2g, Bạch thược 2,8g, sắc uống (Sâm Kỳ An Vị Tán - Hầu Khoa Tử Trân Tập).

Trị thần kinh suy nhược:

Đảng sâm 12g, Mạch môn 12g, Ngũ vị tử 8g. Sắc uống (Sinh Mạch Tán - Nội Ngoại Thương Biện Hoặc Luận).

Trị Phế quản viêm mạn, lao phổi (Phế khí âm hư):

Đảng sâm 12g, Tang diệp 12g, Thạch cao (sắc trước) 12g, Mạch môn 12g, A giao 8g, Hồ ma nhân 6g, Hạnh nhân 6g, Tỳ bà diệp (nướng mật) 6g. Sắc uống (Thanh Táo Cứu Phế Thang -Y Môn Pháp Luật).

Trị trẻ nhỏ miệng bị lở loét:

Đảng sâm 40g, Hoàng bá 20g. Tán bột, bôi (Thanh Hải Tước Trung Y Kinh Nghiệm Giang Biên).

Trị huyết áp cao ở người bị bệnh cơ tim:

Đảng sâm 10g, Vỏ con trai (loại cho ngọc) 16g, Sinh địa 10g, Đương quy 10g, Trắc bá tử (hạt) 16g, Táo 16g, Phục linh 16g, Mộc hương 6g, Hoàng liên 6g. Sắc với 800ml nước, chia làm 3 lần uống liên tục2 - 2,5 tháng (Trung Dược Ứng Dụng Lâm Sàng).

Trị huyết áp thấp:

Đảng sâm 16g, Hoàng tinh 12g, Nhục quế 10g, Cam thảo 6g, Đại táo 10 quả, sắc uống ngày 1 thang. 15 ngày là 1 liệu trình, dùng 1-2 liệu trình. Đã chữa 30 trường hợp: có kết quả: 28, không rõ kết quả: 02 (Quảng Tây Trung dược Tạp Chí 1985, 5: 36).

Trị Phế quản viêm mạn (thể khí hư huyết ứ):

Đảng sâm, Ngũ linh chi, Thương truật, Sinh khương, mỗi thứ 10g, sắc uống. Đã trị 32 trường hợp, mỗi năm uống thuốc từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau, mỗi lần 20-30ml (những lúc sốt,cảm, không uống), uống liên tục 1-2 tháng, có kết quả: 93,75%. kết quả tốt 53,13%, không có phản ứng phụ (Trung Dược Thông Báo 1986, 3: 55).

Trị tử cung xuất huyết cơ năng:

Dùng độc vị Đảng sâm, mỗi ngày 30-60g, sắc, chia làm 2 lần uống, liên tục 5 ngày trong thời kỳ kinh nguyệt . Đã trị 37 trường hợp, khỏi: 5, kết quả tốt: 14, có kết quả: 10, không kết quả: 8 (Triết Giang Trung YTạp Chí 1986, 5: 207).

Trị thần kinh suy nhược:

Dùng dung dịch tiêm ‘Phức Phương Đảng Sâm’ (mỗi ml có 1g Đảng sâm, 50mg Vitamin B1) tiêm bắp mỗi ngày 1 lần 2ml, liệu trình 15 ngày, có kết quả nhấtđịnh (Hồ Bắc Khoa Học Kỹ Thuật Y Dược Tạp Chí 1976, 3: 25).

Trị hư lao, ho, cơ thể suy nhược:

Đảng sâm 16g, Hoài sơn 12g,Ý dĩ nhân 6g,Cam thảo 2g, Khoản đông hoa 6g,Xa tiền tử 6g.Sắc,chia làm 3 lần uống. (Trung dược học).

Trị cơ thể mỏi mệt, ăn kém ngon, đại tiện lỏng:

Sắc 20 - 40g Đảng sâm uống, hoặc kết hợp các vị thuốc khác như: Bạch truật (sao), Đương quy, Ba kích mỗi thứ 12g,sắc uống hoặc tán bột viên với mật, ngày uống 12-20g (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Trị Thận suy, hay đau lưng, mỏi gối, đái lắt nhắt, bồi dưỡng cơ thể:

Đảng sâm 16g,Cáp giới 6g, Huyết giác 1,2g,Trần bì 0,8g,Tiểu hồi 6g.Ngâm với 1 xị (250ml) rượu uống trước khi đi ngủ(Trung dược học).

Trị người già suy yếu lâu ngày, người làm việc nhiều hao sức lao động cũng như trí óc, mệt tim, ê ẩm:

Đảng sâm 40g, Ngưu tất, Mạch môn, Đương quy, Long nhãn mỗi thứ 12g,sắc uống ngày 1 thang. Nếu bệnh nặng nguy cấp thêm Nhân sâm 4-8g (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Trị Khí huyết đều suy:

Đảng sâm, Chích hoàng kỳ, Bạch truật, Long nhãn, Đường cát, nấu thành cao uống(Đại Sâm Cao - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Trị trung khí suy nhược, tỳ vị bất hòa:

Nấu Đảng sâm với đường cát thành cao lỏng Đảng sâm, uống (Đảng Sâm Cao - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Liều lượng thường dùng và chú ý:

• Liều: 6 - 30g dùng trong các bài thuốc sắc hoặc hoàn tán.
• Chú ý: Có tác giả báo cáo dùng lượng sâm quá lớn ( mỗi liều quá 63g Đảng sâm) gây cho bệnh nhân khó chịu vùng trước tim và nhịp tim không đều, ngưng thuốc thì hết ( Báo cáo của Khương Đình Lương, Tài liệu nghiên cứu Trung y dược 1976,4:33)
• Theo Dược điển Trung quốc, không nên dùng chung với Lê lô.

Đối tượng nên sử dụng đảng sâm:

Người ta thường nói đảng sâm là “nhân sâm của mọi nhà” vì vậy mọi người có thế dùng đảng sâm thay cho nhân sâm để bồi bổ sức khoẻ.

Người bị chứng thiếu máu hay thiếu máu não.

Người bị suy nhược cơ thể, ăn uống kém.

Người hay mệt mỏi, chóng mặt, suy nhược thần kinh.

Người bị ho, lao, viêm phổi hay viêm phế quản.

Người bị viêm loét dạ dày.

Những người lớn tuổi.

Cách sử dụng đảng sâm:

Đảng sâm là một vị thuốc bổ có thể dùng với nhiều cách khác nhau.

Cách 1: Pha trà uống

Mỗi lần dùng 1-2g thái thành lát mỏng (có thể dùng cùng nấm linh chi), cho vào ấm (hoặc bình pha trà) rồi thêm nước sôi vào và hãm trong 5-25 phút là có thể dùng được.

Khi uống hết có thể thêm nước và hãm thêm vài lần đến khi thấy mùi vị đã nhạt thì lấy bã ra nhai và nuốt dần hoạc bỏ bã đi

Cách 2: Dùng dạng bột

Đây là cách sử dụng hiệu quả, Dùng đảng sâm khô tán thành bột mịn, mỗi lần dùng khoảng 1-2g pha với nước uống.

Cách 3: Đảng sâm có thể kết hợp với các vị thuốc khác để sắc nước hoặc ngâm rượu trong một số bài thuốc người ta ngâm 1kg đảng sâm với 5 lít rượu ngọn trong 1 tháng là sử dụng được.